FILCOLS Booth sa Dagat ng Talinghaga

Lumahok ang Filipinas Copyright Licensing Society, Inc. (FILCOLS) bilang exhibitor sa katatapos lamang na Pambansang Kumperensiya sa Panulaang Filipino. Ito ay ginanap noong 25-26 Nobyembre 2010 sa unang palapag ng Bulwagang Rizal, Faculty Center, Unibersidad ng Pilipinas, Diliman, Quezon City.



Ang FILCOLS ay namukod-tanging exhibitor mula sa hanay ng mga exhibitor/publisher na lumahok sa pampanitikang okasyon. Sa gitna ng dagat ng mga aklat na karamihan ay ukol sa tula at talinghaga, ang booth lamang ng FILCOLS ang hindi nagbenta ng aklat. Bagkus ay namigay ito ng mga libreng IEC material mula sa Intellectual Property Office of the Philippines at mga membership form ng FILCOLS. Namudmod ng IEC materials at forms ang FILCOLS sa mga makata at manunulat na dumalo sa kumperensiya at sa mga manunulat/propesor mula sa Unibersidad ng Pilipinas.



Isa pang layunin ng paglahok ng FILCOLS sa okasyong ito ay upang maipakita ang suporta ng FILCOLS sa mga makatang Filipino. Buong mga tula ng ilang piling makatang Filipino ang kadalasang pinag-aaralan sa high school at kolehiyo. At kadalasan ding pino-photocopy nang buo ang mga tulang ito kung walang kopya ng aklat na paghahanguan ng tula ang mga estudyante. Walang tinatanggap ang mga makatang Filipino mula sa ganitong pagpo-photocopy ng kanilang mga tula.



Ang Pambansang Kumperensiya sa Panulaang Filipino ay hatid ng Linangan sa Imahen, Retorika at Anyo, (LIRA) isang organisasyon ng mga makatang nagsusulat sa wikang Filipino, sa tulong ng Vibal Foundation.

UST para sa Unang Salang ng IP in the Age of Jejemon

“Makukulong po ba kami dahil sa pagpo-photocopy?”


Ito ay isa lang sa mga itinanong ng mga tagapakinig ng panayam na Intellectual Property in the Age of Jejemon.

Ang nabanggit na panayam ay ginanap noong 25 Nobyembre 2010 sa Commerce Audio-Visual Room, 5F Gusaling St. Raymund, Unibersidad ng Santo Tomas, Maynila. Humigit-kumulang 50 estudyante ng Department of Economics mula sa College of Commerce and Business Administration ang dumalo at nagsilbing mga tagapakinig ni Alvin Buenaventura.


Hindi nakapagtatakang ganito ang mga tanong ng tagapakinig kay Ginoong Buenaventura, ang Executive Director ng Filipinas Copyright Licensing Society, Inc. at ang nagbigay ng panayam sapagkat karamihan sa kanila ay nagsusulat na ng kani-kanilang mga thesis. At dahil dito, mas malaki ang pangangailangan nilang magbasa ng mga libro, journal, pahayagan at iba pa. Kung wala silang mahanap na orihinal na kopya ng isang partikular na babasahin sa aklatan, sa guro, sa kaklase o sa iba pang sources, wala silang ibang magagawa kundi ang ipa-photocopy ito.


Iligal nga ba ang photocopying kung akademya naman ang setting?


Malaki ang pangangailangan ng mga estudyante lalo na sa antas-tersiyarya na magkaroon ng mas malawak na kaalaman ukol sa karapatang-ari at intellectual property para na rin sa kanilang pag-aaral. Ngunit karamihan sa mga unibersidad ay ipinapasok ang dalawang mahalagang konseptong ito bilang paksa lamang sa mga subject na nakatuon sa pananaliksik.


Natanto ng FILCOLS na hindi sapat ang ganitong background ukol sa karapatang-ari at intellectual property para sa mga nasa akademya, mapa-estudyante man o propesor, lalong-lalo na ang mga iskolar. Kaya naisip ng FILCOLS na magbigay ng libreng panayam sa mga estudyante at propesor sa di-gradwado at gradwadong antas ukol sa dalawang konseptong ito. Noon isinilang ang panayam na IP in the Age of Jejemon.
Ang mga estudyante ng Economics sa UST ang naging unang mga tagapakinig.


Ang panayam ay ibinigay ni Ginoong Buenaventura sa wikang Filipino at tadtad ng mga halimbawa at sitwasyong matatagpuan sa pang-araw-araw na pamumuhay kaya’t madaling naunawaan ng mga estudyante. Ipinaliwanag din ni Ginoong Buenaventura ang ugnayan ng intellectual property at ng ekonomiya ng Pilipinas upang ipakita sa mga estudyante kung paanong naaapektuhan ng mga pirata (gumagawa ng mga pirated na produkto) at ang pagtangkilik sa produkto ng mga ito ang kabuhayan ng kapwa nila Filipino.


Ang nabanggit na panayam ay hatid ng Filipinas Copyright Licensing Society, Inc. (FILCOLS), UST Economics Society sa pangunguna ni Aldric Arriola, Department of Economics sa pangunguna ni Prop. Alma Aileen Almario-Miguel at ng UST College of Commerce and Business Administration sa pangunguna ni Dekana Socorro F. Calara.


Ang nagbigay ng pondo para sa ganitong gawain ng FILCOLS ay ang Norwegian Copyright Development Association (NORCODE) at KOPINOR. Ang NORCODE ay isang international copyright development group na sinusuportahan ng limang copyright societies: ang KOPINOR,GRAMO, TONO,BONO at ang NORWACO. Ang KOPINOR naman ay ang reproduction rights organization (RRO) ng Norway. Ang FILCOLS ang RRO ng Pilipinas.


Hinihikayat ng FILCOLS ang mga tagapangulo ng mga unibersidad at kolehiyo na magdaos ng mga katulad na gawain sa kani-kanilang paaralan. Ito ay para na rin sa paglilinang ng mas responsableng mga kasapi ng akademya, estudyante, propesor, mananaliksik at manunulat.


Bukas ang FILCOLS sa mga imbitasyon at/o panukala mula sa loob at labas ng Kalakhang Maynila. Mag-email lamang sa filcols@gmail.com.

Buhay na Titik: Mga Likha at Pamumuhay

ni Alvin Buenaventura ng FILCOLS


Mga Likha at Pamumuhay


Alam mo ba na ang pinakamahalagang bahagi ng koleksiyon ng Pambansang Aklatan ng Pilipinas ay ang mga orihinal na kopya ng “Noli Me Tangere,” “El Filibusterismo,” at “Mi Ultimo Adios” ni Dr. Jose Rizal?


Nakakandado at napapalibutan ng komplikadong security systems ang mga akdang nabanggit sapagkat maikukumpara ang mga ito sa halaga ng ginto. Bilang national treasure, kailangang ingatan at protektahan ang mga ito.


Maliban sa may halagang pangkasaysayan at pampanitikan, ang mga akdang ito ni Rizal ang nagsisilbing salamin ng buhay ng mga Pilipino noong panahon ng Espanyol. Sa pamamagitan ng mga titik, salita, at pangungusap ay nabuo ang mga larawan ng mga Filipino at maging ang kanilang saloobin, estilo ng pananamit, paboritong pagkain, itsura ng loob at labas ng mga gusali, at pangkalahatang overview ng pamumuhay noon.


Hindi kompleto ang ating larawan ng nakalipas kung wala ang mga akdang ito ni Rizal. Sa pamamagitan ng mga ito, patuloy na nabubuhay ang mga karakter nina Padre Damaso, Maria Clara, Ibarra, Pilosopo Tasyo, Isagani, at iba pa.


Ang mga likhang tulad ng tula, nobela, maikling kuwento, awit, eskultura, painting, at iba pa ay mahahalagang batis o source ng uri at/o antas ng pamumuhay ng isang yugto ng panahon.


Noong bago dumating ang unang Espanyol sa Filipinas, ang sinaunang tulang ito ay naglalarawan kung paanong nag-aalala ang isang tao sa kanyang minamahal:


Umulan man sa bundok,
Huwag sa dakong laot.
Aba si Kasampalok,
Nanaw nang di ko loob,
Walang baonang kumot.


Ang sinaunang tula ay natuklasan ng Pambansang Alagad ng Sining para sa Panitikan na si Virgilio S. Almario sa mga pahina ng diksiyonaryong Vocabulario de la Lengua Tagala.


Ihambing natin ito sa ilang linya mula sa makabagong tula ni Abdon M. Balde, Jr. na “Tren, tren, tren!”


Tren, tren, tren!
Pagkaganda-ganda
Ng aking umaga!
Mutyang nakilala
Sa Pasay kanina’y
Itsurang artista;
Sa Cubao din pala
Nag-oopisina.



Malinaw na iba na ang uri ng pamumuhay batay sa mga linya ng tulang ito. May pangalan na ang mga lugar at hindi na basta bundok o laot. Mayroon nang tren na sasakyang tumatawid sa magkalayong lugar ng Pasay at Cubao. Ang sukatan ng ganda ay kung may hawig na artista. At ang mukha ng artista ay kilala dahil sa panonood ng telebisyon at pelikula. Ang hanapbuhay ay pag-oopisina sa lugar na malayo sa tirahan (kaya kailangan pang sumakay ng tren). At hindi na kailangang magbaon ng kumot pag pumupunta roon.


Mahalaga ang mga likha noon sapagkat ang mga ito ang salamin ng mga nagdaang pamumuhay. Mahalaga ang mga likha ngayon sapagkat ang mga ito ang nagtatala ng ating kasalukuyang pamumuhay.


Kaya’t dapat lang na bukod sa pinahahalagahan at tinatangkilik ay pino-protektahan din ang mga akdang ito. Isang paraan ay ang paggalang sa kung sino ang lumikha ng mga akda.


Kung may tanong hinggil sa tinalakay na paksa, mag-email lamang sa filcols@gmail.com.


Ang Buhay na Titik ay isang kolum na lumalabas sa Responde Cavite, isang lingguhang pahayagan mula sa Cavite City.

FILCOLS' Buhay na Titik

Buhay na Titik is the name of the column written by FILCOLS' Executive Director Alvin Buenaventura. He writes about intellectual property, copyright, writing and publishing.

One of the aims of FILCOLS in maintaining the Buhay na Titik column is to raise awareness on intellectual property and copyright issues among ordinary Filipinos. The column is written in Filipino, the national language, and in a friendly manner.

Buhay na Titik is published in the Responde Cavite, a weekly newspaper from Cavite City owned and edited by FILCOLS member Eros Atalia.

To request for a copy of the past issues of Buhay na Titik column, email us at filcols@gmail.com.

Fourth Quarter Accomplishments and Updates

We are pleased to present to you Fourth Quarter Accomplishments and Updates of FILCOLS.

Awareness and Membership Campaign

1. “FILCOLS Huntahan sa Cavite,” Espasyo Siningdikato, Dasmarinas, Cavite, 16 Oct. 2010
2. “FILCOLS Huntahan kasama ang KUTING,” CAL, UP Diliman, 20 Nov. 2010
3. “IP in the Age of Jejemon,” lecture-forum at the UST College of Commerce and Business Administration, 25 Nov. 2010
4. FILCOLS Booth at the Pambansang Kumperensiya sa Panulaang Filipino, CAL, UP Diliman, 25-26 Nov. 2010
5. Provided assistance to:
-author Nestor S. Barco for ISBN
-author Annette Lee Esparaz for Touchbooks: The First Picture Book for Filipino Blind Students
6. On-going assistance to:
-Prof. Apolonio Chua of UP Diliman for the “Linangan” textbook republication as module for UP Open University
-Prof. Delia Enriquez of De La Salle University- Dasmarinas for the Philippine Literature: A Regional Approach authors’ contact details.
-LIRA fellows’ poetry book for ISBN
7. New members: 30 authors, 2 publishers (Vibal and Ambitgoya)

Legislative Matters

1. NBDB Public Consultation on amendments to the IP Code, 22 Oct. 2010


National Relations

1. Induction of new FILCOLS Board of Trustees and courtesy visit to Director General Ricardo Blancaflor of IP Philippines.

International Relations

1. IFRRO Annual General Meeting, Boston, 25-28 Oct. 2010
2. Asia-Pacific Committee meeting in Tokyo, 1-2 Dec. 2010

FILCOLS Board of Trustees 2010-2012

Courtesy visit to
Director General Ricardo Blancaflor
at the Intellectual Property Office of the Philippines
20 October 2010



Isagani R. Cruz
Chair


Karina A. Bolasco
Vice-Chair

Lirio P. Sandoval
Treasurer

Javier P. Flores
Corporate Secretary

Gemino H. Abad
Member

Abdon M. Balde, Jr.
Member

Mariano L. Kilates
Member

Charlson L. Ong
Member

Rolando R. de Vera
Member

Virgilio S. Almario
Chairman Emeritus

FILCOLS was ON AIR

Last 13 December 2010, FILCOLS was invited in DWNX Plus to give a short talk about the organization and copyright in general.

The anchors of the radio program inquired about FILCOLS. Alvin Buenaventura, FILCOLS' Executive Director, gamely answered their questions. Then he invited the writers from the Bicol Region to join FILCOLS Huntahan sa Naga, an informal discussion for writers about writing, publishing, copyright and intellectual property. It would be held at the Ateneo de Naga University on 14 December 2010.

Atty. Mark Robert Dy, copyright consultant of IP Philippines, was also present. He discussed the objectives of IP Phils. and its projects that benefit the Filipino inventors, artists and creators. Introduction about UMPIL followed shortly. It was given by Abdon Balde, Jr. UMPIL’s chairperson. Bebang Siy, the Executive Officer of FILCOLS, was also asked to give a short message. She invited everyone especially the students to join FILCOLS’ IP in the Age of Jejemon lecture at the ADNU, 3:00 p.m. to 5:00 p.m.

The event ended with a photo-op and a thank you message to Mr. Al Ubaña and Mr. Jose Jason Chancoco, a Kabulig member who made this event possible.

DWNX Plus is the leading radio program in Naga City. It is under the Radio Mindanao Network station. With a talk show format, it discusses issues from current events in a serious and yet light tone. Anchors are station manager and veteran radio personality Al Ubaña and Ed Ventura.

Photo courtesy of Atty. Mark Robert Dy

FILCOLS visits a law school in the South

FILCOLS or Filipinas Copyright Licensing Society, Inc. paid the College of Law of the University of Nueva Caceres (UNC) a visit in the morning of 14 December 2010.

Retired Judge Corazon A. Tordilla, the College of Law Dean, received FILCOLS Group in her office with warmth and openness. Alvin Buenaventura of FILCOLS, Atty. Mark Robert Dy of IPO Philippines and Abdon Balde, Jr. of UMPIL introduced to Dean Tordilla their respective organizations and agency. Alvin mentioned the ongoing recruitment of Rex Publishing as a member of FILCOLS and its significance in licensing agreement with law schools.

Literary writer and UNC Law School student Jose Jason Chancoco was the coordinator for this particular visit. He was also the one who reminded Dean Tordilla about the upcoming IP and copyright lecture/forums in Ateneo. She persuaded Jason to invite all of his classmates. The Dean also showed interest in holding an IP and copyright lecture/forum in their university in the future. She said she believes that it is the studentry that will benefit the most with this kind of project.

The visit ended with a photo-op.

University of Nueva Caceres is Bicol’s first university. It is located at Jaime Hernandez Street, Naga City. Its law school produced some of the country’s bar topnotchers.

Photo courtesy of Atty. Mark Robert Dy

FILCOLS’ I.P. In the Age of Jejemon jumps to Ateneo de Naga

FILCOLS held its second IP in the Age of Jejemon lecture in the south!

IP in the Age of Jejemon jumped south last 14 December 2010. The lecture was held at the Sch. Richard Michael Fernando Conference Hall, Ateneo de Naga University, Naga city, Camarines Sur. Almost forty students (coming from Development Communications and other courses) and professors from Ateneo de Naga University attended the event. Alvin Buenaventura, the executive director of FILCOLS, presented some powerpoint slides about the connection of the Philippine economics, intellectual property, education and the students’ culture.

The participants were very attentive because the speaker seldom spoke in English. He delivered the lecture in Filipino, sprinkling some technical terms in English now and then. Among the matters he discussed is the connection of US Trade Report, the Bicolano farmers and the newest pirated DVD copy of Narnia.

After the lecture, an open forum followed. One professor shared his experience with a company that commissioned him. He was asked to make a software program and was paid accordingly. But after some time, he was surprised to find out that the company altered the software program and sold copies of it to other companies.

Atty. Mark Robert Dy, the copyright consultant of IPO Philippines, stated that the company didn’t have the right to do that. The company bought only one copy of the software program and by default, didn’t have any right to reproduce it or a substantial part of it as well.

Afterwards, students threw in questions like: what is your reaction to the Supreme Court’s decision in the recent plagiarism case?

The lecture/forum didn’t have enough time to answer all the queries from the enthusiastic students. But Alvin Buenaventura encouraged them to send queries to his personal email address and the FILCOLS email address.

FILCOLS IP in the Age of Jejemon project aims to help the students be aware of what they can do for the country through respect for IP. The first lecture was held in College of Commerce and Business Administration, University of Santo Tomas. The lecture in Naga was organized by Filipinas Copyright Licensing Society, Inc. (FILCOLS), with the cooperation of Kabulig Writers headed by Ateneo professor Victor Dennis T. Nierva and the Social Sciences Department of Ateneo de Naga University. Sponsors are Norway’s Norcode and Kopinor.

FILCOLS Huntahan Goes Regional

FILCOLS Huntahan is now ready (and very excited) to explore the regions!

Last 14 December 2010, FILCOLS Huntahan was held in KDC, Father James O’ Brien Library, Ateneo de Naga University, Naga City, Camarines Sur. More than thirty individuals attended. Some were writers from Kabulig, one of the co-organizers of the event, Ateneo de Naga, Gainza Central andCentral Bicol State University of Agriculture (CBSUA). The others were law students from University of Nueva Caceres, librarians from Ateneo de Naga and representative of ADNU’s University Research Council.

At 1:15 p.m., FILCOLS Huntahan started with an opening message from Victor Dennis T. Nierva, the president of Kabulig and a professor from the ADNU Social Sciences Department. It was followed by a powerpoint presentation of Atty. Mark Robert Dy, copyright consultant from Intellectual Property Office of the Philippines. Alvin Buenaventura, the executive director of Filipinas Copyright Licensing Society, Inc. (FILCOLS) also gave a talk about copyright as writers’ human rights. A number of writers shared some of their experiences with abusive publishers. Some also asked questions like this one:

Q. The draft of my article was published a long time ago in a university publication. Recently, I revised and updated it. I had it published again but in another publication. The editorial group from the university publication where my article first came out sent me a letter stating that I didn’t have the right to do that. Is it true?

A. Atty. Mark Robert Dy replied, “if you didn’t sign any contract, no.” He added that according to the IP Code of the Philippines, in absence of written agreement or contract, the author, a natural person, still owns the copyright to works he/she created. Thus giving him/her the right to publish the work anywhere and anytime.

Abdon Balde, Jr., the chairperson of Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas and a FILCOLS Board Member followed shortly with his introduction about UMPIL. He encouraged the writers to join organizations so that they can move as a bigger and more powerful entity.

The participants brought up a lot of copyright issues.

One writer/researcher shared her experience about being invited to present a research paper she authored in a conference in United Kingdom. She went and presented her paper and came home very happy and elated. Everything was paid for by the organizers. Soon, she found out that the organizers published a book containing all the papers that were presented in the conference. Although she felt proud to be included in the book, she still felt violated because she wasn’t informed about it and neither did she get any compensation for its publication.

Before the Huntahan ended, Aida B. Cirujales, the queen of Tigsik (an indigenous form of poetry in the Bicol Region) showed everyone what she’s got. She recited her own poems in Filipino and Bicol. They were about the importance of the event to the writers from this side of the country.

FILCOLS and UMPIL distributed membership forms to the participants and invited everyone to join the organizations.

FILCOLS Huntahan sa Naga aims to help writers (from Naga and from the neighboring towns) be more knowledgeable about their rights and to campaign for respect for intellectual property. It was organized by Filipinas Copyright Licensing Society, Inc., Kabulig Writers and the Social Sciences Department of Ateneo de Naga University.

FILCOLS receives support from the Norwegian Copyright Development Association (NORCODE) and Kopinor. NORCODE is an international copyright development group funded by five copyright societies namely KOPINOR, GRAMO, TONO, BONO and NORWACO. KOPINOR is the reproduction rights (RRO) of Norway while FILCOLS is the RRO of the Philippines.

The next FILCOLS Huntahan will be on January 28, 2011 in Lingayen, Pangasinan.

Buhay na Titik: Iba Pang Karapatan ng Awtor sa Kanyang Gawa

ni Alvin J. Buenaventura ng FILCOLS


Iba Pang Karapatan ng Awtor sa Kanyang Gawa

Marami pang karapatan ang awtor sa kanyang gawa. Narito:

Ang adaptation ay ang pagbibigay ng bagong anyo sa isang akda. Halimbawa: ang nobela ni Frida Mujer na "Mingaw" ay ginawang pelikula. Mula sa aklat na binubuo ng mga titik at salita ay naipapaabot ito sa mga consumer o manood sa pamamagitan naman ng mga gumagalaw at nagsasalitang artista.

Kung gagawin namang graphic book o komiks ang "Mingaw" adaptation pa rin ang tawag dahil ang bagong anyo nito ay ang mga guhit mula sa malikhaing kamay ng artist.

Upang ma-adapt ang "Mingaw" kailangang humingi ng permiso ang producer ng pelikula o ang artist at kanyang publisher mula kay Frida Mujer. Kasama rin dito ang kasunduan kung magkano ang karampatang bayad sa pagsasapelikula o pagsasa-graphic book o komiks at ang bahagi o percentage mula sa kita ng bagong anyo ng orihinal na akda.

Kung magustuhan naman sa Korea ang "Mingaw" dahil may mga eksena ito sa Seoul, maaari naman itong isalin sa Korean language.

At ang pagsasadula naman nito sa stage o teatro ay masasabing performance ng akda para sa ibang audience na mahilig sa ala-Broadway na palabas.

At para ma-enjoy nang husto ng biyenan mo ang maiinit na parte ng "Mingaw" ay maaari itong ma-adapt para mai-broadcast sa radyo. Maaari din itong ma-adapt bilang teleserye para naman sa TV. ‘Yon nga lang, pang-gabi ang pagpapalabas dito para tulog na ang mga bata.

Ang siste sa translation, performance, at broadcasting: kailangan talaga ng permiso ni Frida Mujer at kailangan siyang mabigyan ng karampatang bayad para sa bawat transpormasyon ng kanyang akda.

Ang mga dahilan ay

 
1. kikita rin naman ang magsasalin nito sa Korean dahil maraming manonood nito sa Seoul at iba pang panig ng Korea.

2. Mahal ang tiket sa ala-Broadway na pagpapalabas ng "Mingaw" kaya dapat na may kita rin ang awtor dito.

 
3. Ang pagpapalabas o broadcasting nito sa radyo at TV ay isang uri din ng stage show, iba nga lang ang equipment. At siyempre, siguradong kikita ang producers nito dahil maraming sabong panlaba ang mag-aadvertise dito. Kaya "soap opera" ang tawag sa mga show sa radyo at TV noon dahil ang mga nag-a-advertise o sponsor ng show: puro sabon. Kahit na tawagin pang teleserye, fantaserye, telenovela, Koreanovela o Fridanovela, maipapalabas lamang ang "Mingaw" dahil sa mga sponsor nito. At sila ang nagbabayad ng milyong piso sa mga radyo at TV para mas marami ang bumili ng sabon nila.
Masasabing ang mga kumpanyang ganito ay katulad ng mga patron noong panahon ng mga hari at reyna, na-modernize na lang. Ang mayayamang patron lang kasi noon ang may kakayahang magbigay-hanapbuhay sa mga awtor at alagad ng sining.

Parang consumer is king lang ‘yan.Dahil sa totoo lang, ang milyong consumers na bumibili ng mga produkto tulad ng shampoo o cellphone service ang siya namang nagpapalago sa mga kumpanyang ito. At ang mga kumpanya naman ay kailangang regular na mag-advertise sa sikat na mga radio at TV show para parating ma-engganyo ang mga consumer at tangkilikin ang kanilang produkto o serbisyo. At ang mga manunulat, artista, producer, at iba pa ay patuloy na gumagawa ng shows o akda para may maipalabas, maibahagi sa iba at para sila mismo ay mabuhay. Na siya namang hinihintay ng mga manonood at tagapakinig. At siya rin namang hinihintay ng mga kumpanya.

O, di ba, parang cycle lang iyan? Awtor>Frida Mujer>Gawa>Mingaw> Media>Radio at TV>Sponsor> Kumpanya ng sabon o mobile company> Manonood/Consumer> Masang Pinoy. Bibili ang masang Pinoy ng shampoo na magpapalago sa kumpanya na magbabayad sa media na magbabayad kay Frida Mujer. At gagawa ulit ng bagong akda ang awtor dahil may pambili na siya ng pagkain at pambayad sa upa sa bahay at pambayad na ilaw at tubig at pambili ng shampoo. Parang cycle nga. Paikot-ikot lang.

Ang ibang mga karapatang nabanggit ay katulad ng pagbibigay ng bagong anyo sa recipe ng turon ng biyenan mo. Para mas lumaki ang kita ng biyenan mo, i-suggest mo na magluto rin siya ng kamoteron, talongron, kundolron, patolaron, labanosron, at iba pa sa paligid-ligid ng bahay-kubo.


Kung may tanong hinggil sa tinalakay na paksa, mag-email lamang sa filcols@gmail.com.

Buhay na Titik: Mga Dahilan ng Paglikha

ni Alvin Buenaventura ng FILCOLS

Mga Dahilan ng Paglikha


Bakit nga ba tayo lumilikha ng awit at musika, tula at nobela, painting at eskultura, sayaw at pelikula?

Sapagkat ito ay likas sa atin bilang tao. Ang paglikha ang siyang nagpapakita ng pag-iral ng isip at imahinasyon natin. Ang ibang nilalang sa mundo ay may utak din pero tayong mga tao lamang ang may kakayahang mag-isip, mag-imagine, at maglagay sa physical o visible form ng mga naiisip natin.

Masasabing ang paglikha ay sagot sa dalawang pangangailangan. Una ay para magbigay- solusyon sa isang problema. Ikalawa, para maihayag ang laman ng isip.

Halimbawa, kailangan natin ang tubig para mabuhay. Kaya lang, kailangang may lalagyan ang tubig para madali natin itong mainom. Puwede namang gamitin na lang ang kamay sa pag-inom. Pero pa’no kung madumi ang kamay natin? Ito siguro ang dahilan para ang mga sinaunang tao ay kumuha ng kahoy o bato na puwedeng gawing lalagyan ng tubig. Mula rito ay gumawa na sila ng mga basong mula sa putik o kaya nililok sa kahoy. Di nagtagal ay sa metal na at sa glass.

Dahil kailangan nating maghayag ng ating pagkamalikhain, ang metal na baso ay nagkaroon ng iba’t ibang hugis at nagkadekorasyon na rin. Maging ang mga basong babasagin ay nagkaroon ng mga kurba, kulay, at disenyo.

Ganito rin ang nangyari sa sandalyas at sapatos. Ito ay solusyon para magbigyang-proteksiyon ang mga paa habang naglalakad. Pero dahil sa pagkamalikhain natin, iba’t iba ang disenyo, kulay, at porma ng mga ito.

Ang mga likha tulad ng awit at musika ay solusyon din sa problema. Noong bago pa maimbento ang pagsusulat at imprenta ay sa pamamagitan ng awit at musika lamang naisasalin ang kaalaman at kuwentong buhay ng sinaunang tao. Para hindi malimutan ang kuwento o kasaysayan ng isang pangkat ng tao ay inaawit ito at ipinamememorya sa mga bata para sila naman ang aawit at magkukuwento sa mga bagong kasapi ng pangkat.

Ngayong meron nang pansulat, imprenta, at computer, ang awit at iba pang likha ay naging solusyon para masabi ang mga saloobin. Puwedeng ang awit, tula o nobela ay pagsisiwalat ng galit sa korap na pinuno ng gobyerno. Puwede ring ang likha ay para mabigyang-solusyon ang problema sa kamangmangan. Puwede ring ang likha tulad ng painting ay pagbibigay-pugay sa isang mahal sa buhay o bayani.

Sa ngayon, ang paglikha ay kadalasang paghahayag ng pagiging creative. Hindi na kailangang lumikha ng baso dahil matagal na itong nalikha pero kailangang lumikha ng basong may bagong hugis, kulay, at disenyo. Bakit? Kasi nababato ang isip natin pag pare-pareho lang ang nakikita natin. Kailangan natin ng novelty o anumang bago sa paningin. Kailangan natin ng iba’t ibang hugis, kulay at disenyo para maaliw ang ating mata at siyempre ang isip.

Sa ngayon, ang dahilan sa paglikha ay para patuloy na malabanan ang problema ng kamangmangan at patuloy na maaliw ang isip ng mga taong nagbabasa, nakikinig, at nanonood. Kailangang labanan ang kamangmangan at pagkabato dahil puwede nating ikamatay ang mga iyan. Kailangan ng talino para umunlad ang buhay. At ang mangmang ang siyang napag-iiwanan. Kailangang maaliw para laging sariwa ang pananaw at may “flavor” ang buhay natin. At ang mga taong bato lang ang siyang tinaguriang “living dead”: buhay ang katawan pero patay ang isip.

Bakit dapat mong ayain ang biyenan mong umawit, magsayaw, magbasa, manood ng sine, at tumula? Alam mo na.

Kung may tanong hinggil sa tinalakay na paksa, mag-email lamang safilcols@gmail.com.

Buhay na Titik: Reproduction Right, Isa pang Karapatan ng Awtor sa Kanyang Gawa

ni Alvin J. Buenaventura ng FILCOLS

Reproduction Right, Isa pang Karapatan ng Awtor sa Kanyang Gawa


Masarap kumain ng bagong lutong turon lalo na kung ang turon ay ‘yong napupuluputan ng matatabang hiwa ng langka. Pagkakain, dapat lang na magbayad ka dahil kabuhayan ito ng iyong biyenan. Burp.

Puwede nating ihambing ang turon sa isang gawa o akda ng awtor. At ang pagkain o pag-ubos dito ay maituturing ding pagkonsumo ng akda o likha. Ang kakaibang lasa dahil sa espesyal na timpla ay ang orihinal na expression ng ideya na siya namang binibigyan ng copyright. Para naman sa kakaibang lasa ng turo ng biyenan mo, maaaring iparehistro ito bilang isang trade secret. May ganyan. Halimbawa na lang ay ang timpla ng Coke o di kaya ay ang timpla ng barbecue sauce sa Aristocrat Restaurant.

Bukas sa lahat ng nais magmeryenda ang isang turon basta’t ito ay ibinibenta. Maihahambing naman ito sa karapatan ng publiko na ma-access ang isang akda o likha. At ang pagbibigay ng tamang bayad para sa isang turon doon sa nagluto ng turon ay katumbas naman ng just remuneration o karampatang bayad ng publiko sa pagkonsumo ng akda o likha.

Hindi lang isang turon ang niluluto ng biyenan mo, di ba? Maraming-marami, mga 500 piraso sa isang araw, para marami din siyang mabentahan na tao. Kikita siya nang marami kahit iisa lang naman ang lasa ng kanyang turon.

Ito naman ay ang reproduction right o karapatan ng awtor na magparami ng sipi ng kanyang akda o likha para mas marami din ang makakonsumo nito. Siyempre, mas marami ang mag-e-enjoy o matututo, at ang balik, siyempre ay mas marami ang magbabayad na siyang bahagi ng ikinabubuhay ng awtor.

Kaya masasabing ang bawat gawa at ang mga sipi nito ay may economic power. Ibig sabihin, kaya nitong kumita. Ibig sabihin, kaya nitong magbigay-buhay. Sino ang bibigyang-buhay? E, di iyong gumawa ng bawat gawa at mga sipi.

Samakatuwid, ang gawa at mga sipi ay kabilang sa hanapbuhay ng mga awtor.

Ito ba ay ayon sa batas? Aba’y oo naman.
Ayon sa Intellectual Property Code of the Philippines (mula sec. 177), ang awtor ay may mga karapatan, bukod sa reproduction right, tulad ng adaptasyon, pagsasalin, pagtatanghal at pagbo-broadcast ng kanyang mga akda.

Ang salitang right diyan ay kumakatawan sa dalawang karapatan: ang moral right at ang economic right. Moral, karapatan na kilalanin bilang awtor, at economic, karapatan na kumita bilang orihinal na tagapaglikha.

Sa susunod na Buhay na Titik, tatalakayin naman natin ang iba pang mga karapatan tulad ng adaptasyon, pagsasalin, pagtatanghal at pagbo-broadcast ng mga akda ng isang awtor.

Kung may tanong hinggil sa tinalakay na paksa, mag-email lamang sa filcols@gmail.com.