Buhay na Titik: Copyright Para sa mga Likhang Pampanitikan, Siyentipiko, at Pansining

ni Alvin Buenaventura ng FILCOLS

Copyright Para sa mga Likhang Pampanitikan, Siyentipiko, at Pansining

Bakit hindi binibigyan ng copyright ang ideya, pamamaraan, proseso, sistema, konsepto, prinsipyo, tuklas, o fact?

Kasi ang mga nabanggit ay building blocks na kailangan ng bawat author para makagawa ng akda o likha. Kailangan ang ideya ng pag-ibig: mahirap pero magandang babae, binatang tagapagmana ng malaking negosyo, at babaeng mayaman pero masama ang ugali, para makabuo ng isang kuwento ng love triangle.

Kahit sinong manunulat, makata, o kuwentista ay maaaring gamitin ang mga ideyang ito para makalikha ng mga bagong akda.

Kung bibigyan ng copyright ang sinumang magsabing pag-aari niya ang ideyang love triangle ng babaeng mahirap pero maganda, binatang tagapagmana ng isang business empire, at babaeng mayaman nga matapobre naman, hindi na tayo makaka-engkuwentro pa kahit kailan ng mga akda, awit, pelikula, o stage play ukol dito. Magiging dahilan ito ng pagkatuyo ng balon ng paglikha at saka pagkasawa ng mga tao sa iisang kuwento ng love triangle mula sa iisang author lamang.

Building blocks din sa panitikan ang mga letra ng alpabeto at salita.

Ganito rin ang siste sa mga kulay at hugis. Hindi puwedeng ipa-copyright ang kulay tulad ng pula, dilaw, asul, at iba pa. Hindi rin puwedeng ipa-copyright ang mga hugis tulad ng bilog, parisukat, parihaba, at iba pa. Kung ang building blocks ng sining ay magiging pag-aari ng iba dahil sa copyright ay mawawalan ng mga kulay at hugis ang ating mga drowing at paintings. At anong klase ng sining ang walang kulay o hugis?

Ang malikhaing pagsasama ng mga hugis, paghahalo, at pagtatambal ng mga kulay na nagiging painting, drowing, o visual art ang orihinal na expression ng idea ng mga pintor at artist. Ang final product ang may copyright tulad ng nobela sa libro, painting sa canvass, illustration sa teksbuk, design ng t-shirt, o imahen sa eskultura.

Sa larangan ng musika, ang mga nota at tunog ang building blocks. Hindi rin ito maaaring ipa-copyright. Hindi puwedeng sabihin ng biyenan mong nasa kanya ang copyright ng notang C o ng B flat. Kung magkakagayon ay magiging kulang ang ating mga awit, sablay ang mga tunog, at sintunado ang musika.

Ang building blocks na ito ang ginagamit ng mga kompositor, musikero, at lirisista para makalikha ng magagandang kanta at nakakaaliw na musika. Ang awit o musika na final product ng creative process ang siyang binibigyan ng copyright.

Sa larangan naman ng siyensiya, ang mga tuklas o discovery, mga fact at pangalan ay building blocks din kaya hindi ito binibigyan ng copyright.

Halimbawa, ang Conotoxin mula sa marine snail o susong dagat ay tuklas ng dalawang National Scientists na sina Dr. Lourdes J. Cruz at Dr. Baldomero M. Olivera.

Ang Conotoxin o lason ay ginagamit ng mga susong dagat para makahuli ng pagkaing isda, lamandagat, at iba pa. Ang facts tungkol sa conotoxin, pangalan nina Dr. Cruz at Dr. Olivera ay hindi maaaring bigyan ng copyright. Dahil kung may copyright ito ay wala nang makakapagsulat tungkol dito kundi ang may-ari na lang ng copyright.

Para maipaliwanag ng dalawang siyentipiko ang kanilang tuklas ay magsusulat sila ng mga artikulo tungkol sa Conotoxins at mga susong dagat na matatagpuan sa Pilipinas.
Ang kanilang mga artikulo ay gagamit ng building blocks tulad ng kanilang discovery, facts, at mga pangalan.

Ang binibigyan ng copyright ay ang expression ng mga idea. Ang kakaibang paraan ng pagkukuwento, pagtula, pag-awit, o pagpapalabas sa pelikula at entablado ang siyang malikhaing expression ng idea. Kaya para sa ginawa nina Dr. Cruz at Dr. Olivera, tanging ang scientific articles nila ang binibigyan ng copyright.

Pero kahit hindi copyrightable, ang mga ideya at nabanggit na building blocks ay NAPAKAHALAGA. Ang mga ito kasi ang ginagamit para malayang maipalaganap ang naiisip ng mga manunulat, siyentipiko, at artist sa atin.

Kung may tanong hinggil sa tinalakay na paksa, mag-email lamang sa filcols@gmail.com

Buhay na Titik: Copyright Para sa mga Likhang Orihinal at Permanente

ni Alvin Buenaventura ng FILCOLS

Copyright Para sa mga Likhang Orihinal at Permanente

Ano ang ibig sabihin ng origihal na akda o likha? Kailan ito maituturing na permanente o fixed?

Masasabing orihinal ang akda o likha kung ito ay likas na nagmula sa author. Ibig sabihin, hindi ito basta kinopya sa ibang akda o likha. Halimbawa, ang bawat pintor ay may sari-sariling paraan ng pagpipinta, may sariling estilo sa paghahalo ng mga kulay, may sariling estilo ng pagpapakita ng perspective. Nakakaapekto rin ang estilo ng art school kung saan siya nag-aral. Kung sakaling hindi siya pormal na nag-aral ng pagpipinta, nakakaapekto rin ito. Pati na ang personal preferences niya, ang subjects na gusto niyang ipinta, at iba pang bagay na nagbibigay sa isang tao ng unique personality. Magiging iba ang kanyang obra sa isang pintor na nag-mula naman sa ibang paaralan o nag-aral sa ilalim ng isa pang pintor, may ibang subject na gustong ipinta at iba pa.


Marami sa mga manunulat ang nakakaranas ng pag-ibig. Pero madalas, magkakaiba ang presentasyon ng bawat isa ng karanasan kapag isinulat na ito. Iyong isa, halimbawa, nakakatawang pag-iibigan sa ilalim ng puno ng kalatsutsi. Iyong isa naman, paglalarawan sa pag-ibig niya para sa mahiwagang anino sa loob ng kanyang kabinet. Iyong isa naman, tumula nang pa-free verse para sa iniibig niyang kaklase mula pa noong kinder at uhugin sila.


Sa madaling salita, orihinal ang akda o likha sapagkat nakadugtong din ito sa unique personality at ibang pang panlabas na impluwensiya ng isang may likha o author.


Permanente o fixed ang likha kung ito ay naisulat na sa papel o sa word processing software. Ang mga canvass na puno ng mga kulay at anyo ay isa ring paraan ng fixation. Para sa sculture, dapat na nalilok na ang imahen sa bato, kahoy, o iba pang materyales.

Ang originality at fixation ay dalawang requirements para maituring na copyrighted work ang isang akda o likha.

Bakit mahalaga ang dalawang criteria na ito? Dahil ang orihinal na expression ng idea at pagfi-fix dito ang batayan para magkaroon ng copyright ang akda o likha. Ang idea ay hindi maaaring magkaroon ng copyright. Halimbawa, pag-ibig, teenager, bampira, taong-lobo o werewolf, love triangle, at iba pa. Ang mga ito ay idea pa lamang.

Hindi rin magkakaroon ng copyright ang idea para sa kuwento o plot ng istorya. Halimbawa, teenager na tao nasangkot sa love triangle ng vampire na mabait at taong-lobo na masama. Ito ay plot pa lamang ng istorya. Kaya hindi pa ito maaaring magkaroon ng copyright.

Ang sinuman na maglalagay ng mga ideyang ito sa papel ay hindi pa magkakaroon ng copyright at karapatan sa isinulat niya. Dahil mga ideya pa rin ang mga ito kahit nakasulat na sa papel.

Pero kung sumulat at nakatapos ka ng isang nobela, tula, o maikling kwento at naisulat mo ito sa papel o sa computer ay mayroon ka nang copyright kaagad. Ang paraan ng pagsusulat mo, paghahalo ng mga pangalan, pandiwa, pang-uri at iba pa ang iyong orihinal na expression ng idea ng isang love triangle ng tao, bampira, at taong-lobo.

Mahalaga ang fixation tulad ng pagsusulat sa papel o pagta-type sa computer dahil ito ang pagkokopyahan ng publisher para ilimbag na ang iyong obra.

Mahalagang nalilok ang imahen sa bato o kahoy, o naipinta sa canvass dahil ito ang makikita ng mga mamimili at mai-didisplay sa mga museo o tahanan.

Hindi mabibigyan ng proteksiyon ang iyong gawa kung ito ay nasa loob lang ng iyong bungo. Hindi ka puwedeng magsampa ng kaso na may lumabag sa iyong copyright dahil nasa isip mo pa lang, hanggang ngayon, ang tulang balak mong isulat noon pang Grade 1 ka, na ngayon ay isinusulat na (at malapit nang matapos) ng iyong biyenan.

Kaya bago ka maunahan ng biyenan mo, magsulat ka na, magpinta, o maglilok ng iyong orihinal na expression ng idea.

Kung may tanong hinggil sa tinalakay na paksa, mag-email lamang sa filcols@gmail.com.

Buhay na Titik: Mahalaga ang Malikhaing Gawa ng mga May-akda

ni Alvin Buenaventura ng FILCOLS


Mahalaga ang Malikhaing Gawa ng mga May-akda

Hindi magiging ganap ang buhay natin kung wala ang likha ng mga may-akda o authors.

Sa larangan ng edukasyon, negosyo, gobyerno, relihiyon, komunikasyon, at entertainment ay ginagamit natin ang malikhaing gawa ng mga authors tulad ng aklat, diyaryo, magasin, journal, mga sermon, website, awit, pelikula, radio show, TV show, computer program, at marami pang iba.

Bago pa man tumuntong sa Grade 1 ang mga bata ay inaaliw na natin sila ng mga pambatang aklat tulad ng Si Pilandok at ang Manok na Nangingitlog ng Ginto ni Victoria Añonuevo o kaya Si Carancal Dangkal ni Rene O. Villañueva.

Sa elementary at high school naman, ang mga aklat ang pangunahing gamit ng mga guro sa pagtuturo ng Filipino, English, Math, Science, Social Studies, at sa halos lahat ng subject. Ginagamit din ang mga website, diyaryo, magasin, journal, awit, at pelikula.

Para mahasa sa pagbabasa, pagsusulat, at paggamit ng wika ay kailangan ng mga batang magbasa ng mga maikling kuwento, tula, at nobela. Bisitahin mo kahit minsan ang inyong public library at sigurado akong mababasa mo ang mga akda nina Rene O. Villanueva, Dr. Luis Gatmaitan, Cristine Belen, Virgilio S. Almario, Eugene Evasco, Carla Pacis, at iba pang may-akda.

Maraming magulang ang naniniwalang kailangan ang mataas na pinag-aralan para makaangat sa buhay. Kaya’t marami ang nagsusumikap na mapag-aral ang mga anak sa kolehiyo. Para mabigyan ng karampatang edukasyon at pagsasanay ang mga estudyante, mas maraming subjects ang kailangan nilang pag-aralan. Mas marami ang kailangang basahin. At pinakamarami naman kung magpapatuloy sa masteral o doctoral degree, o mga kursong abogasiya, medisina, at engineering ang isang estudyante.

At kahit nagta-trabaho o nag-nenegosyo na ay kailangan pa ring magbasa ng likha ng mga may-akda. Continuing education ang tawag sa patuloy na pag-aaral ng mga guro, doktor, inhinyero, abogado, accountant, iba pang propesyonal at maging ang karaniwang mamamayan.

Hindi ba’t kailangan din ng mga taong nasa business na magbasa at makinig sa balita para maging updated ang kanilang kaalaman? Aba, maaaring magpaangat o magpabagsak sa negosyo ang impormasyon tungkol sa industriyang kinabibilangan niya o di kaya sa nangyayari sa paligid kaya’t dapat na alerto ang negosyante rito.

Para naman maaliw ay kailangan nating magbasa ng mga libro, makinig sa mga awit o manood ng mga pelikula o TV shows. At siguradong hindi kompleto ang araw ng biyenan mo kung hindi niya mapapanood ang paboritong niyang teleserye, fantaserye, at koreanovela.

Ang mga likhang ito ay mula sa manunulat at sa pananaliksik ng mga eksperto. Sila ang mga may-akda ng mga likhang kailangan natin para matuto, maaliw, o mapaunlad ang sariling buhay.

Kung may tanong hinggil sa tinalakay na paksa, mag-email lamang sa filcols@gmail.com.

Buhay na Titik : Proteksiyon sa Appellations of Origin

ni Alvin Buenaventura ng FILCOLS


Proteksiyon sa Appellations of Origin

Nakainom ka na ba ng Tequila?

Oo? Napatumba mo ba ang bote nito o ikaw ang napatumba nito?

Sikat ang inuming ito sa maraming bars sa iba’t ibang panig ng mundo. Lingid sa kaalaman ng mga manginginom, ang Tequila ay isang lugar sa Mexico na pinagmumulan ng halamang agave na siyang pangunahing sangkap ng nasabing alak.

Ang Tequila ay isang uri ng Intellectual Property na binibigyang-proteksiyon ng gobyerno. Ito ay nakapailalim sa Industrial Property bilang appellation of origin. Ibig sabihin, ang lugar na pinagmulan ng produkto ang siyang madalas na binabangit ng nagbebenta at mamimili kahit ang tinutukoy nila ay ang mismong produkto.

Dahil ang lugar na pinagmulan o lugar kung saan ginagawa ang isang produkto ang siyang kilala ng mamimili, ito na rin ang kanyang tatak. Ang lugar at ang tatak ay nagiging isa. Sa gayon, hindi maaaring maglagay ang sino man ng tatak na Tequila sa kanilang inumin kung hindi naman talaga ito galing doon.

Kaya naman appellations of origin ang tawag sa IP na ito. Pero sa mga produktong alak at may alcohol lang ginagamit ang appellation of origin.

Geographical indication pa rin ang tawag kapag ang mga produktong galing sa isang partikular na rehiyon o bansa tulad ng Marikina shoes at Swiss watch ay nakikilala na sa pangalan ng lugar na pinagmulan ng produkto.

Paalala, mga mambabasa: ang paggamit ng tatak ng iba nang walang pahintulot ay iligal at lumalabag sa karapatan ng mga tunay na may-ari ng tatak.

Panloloko sa mamimili ang paglalagay ng tatak na may appellation of origin kung hindi naman pala totoo ang nakasaad dito. Kaya sa susunod na hihingi ng regalong inumin ang biyenan mo ay tunay na inuming Pinoy ang ibigay mo tulad ng lambanog.

Kung may tanong hinggil sa tinalakay na paksa, mag-email lamang sa filcols@gmail.com.